Banner Viadrina

04: Neue Grenzen, neuer Bahnhof - Nowe granice, nowy dworzec

04-02-Ostmarkbauten-Kie├ƒling ©Martin Kießling

„Ostmarkbauten” dla urzędników Dyrekcji Kolei Rzeszy zostały zbudowane w rekordowym tempie. Mimo tego, architekt Martin Kießling zwracał uwagę na nowoczesne standardy mieszkaniowe i sanitarne. Architektura osiedla nawiązująca do stylu narodowego (Heimatschutzstil), jednocześnie wiąże je z przeszłością: ulice osiedla Paulinenhof nosiły nazwy miast, które z niemieckiego punktu widzenia zostały utracone – jak przedstawione na ilustracji domy przy Posener Ring (Posen – Poznań).

[Martin Kießling: Ostmarkbauten. Städtebau in einer Mittelstadt, Stuttgart 1925, Tafel 4]

04-03-Eisenbahnerdenkmal-P1080397 ©Aufnahme: Jan Musekamp

W 1932 r. na Kiliansberg uroczyście odsłonięto Pomnik Kolejarzy. Powstał z inicjatywy pracowników Dyrekcji Kolei Rzeszy Wschód, którzy również go sfinansowali. W ten sposób upamiętniono kolejarzy dawnych Dyrekcji Kolei Żelaznych w Bydgoszczy (Bromberg), Poznaniu (Posen) i Gdańsku (Danzig), którzy polegli w czasie I wojny światowej. O tych dyrekcjach, z których resztek powstała Dyrekcja Kolei Rzeszy Wschód, przypominają trzy kolumny, zwieńczone uskrzydlonym kołem z brązu.

[Fotograf: Jan Musekamp]

04-G2-Neu_Bentschen-NEU ©Sammlung Jan Musekamp

Po 1918 r. polsko-niemiecka granica znajdowała się tylko około 100 kilometrów na wschód od Frankfurtu. W Zbąszynku (Neu Bentschen) Koleje Rzeszy zbudowały reprezentacyjny dworzec graniczny służący odprawie podróżnych i przesyłek towarowych.

[Kolekcja Jan Musekamp]

04-G1-alternativ-Bahnhofsgebaude-FFO-1928 ©Sammlung Jan Musekamp

Na przełomie wieków dworzec ponownie stał się za mały i znowu konieczne okazało się wybudowanie nowego budynku. Dzisiejszy dworzec został oddany do użytku w 1924 r. – tu na pocztówce z końca lat 20.

[Kolekcja Jan Musekamp]

Wielkie zmiany w okresie międzywojennym

Okres od 1918 do 1939 r. oznaczał dla kolei we Frankfurcie nad Odrą wiele zmian: Miasto stało się siedzibą Dyrekcji Kolei Rzeszy Wschód a liczne inwestycje budowlane doprowadziły do powstania dworca, który istnieje do dziś.  

Na podstawie traktatu wersalskiego dotychczasowe prowincje pruskie Poznań i Prusy Zachodnie zostały w znacznej części włączone do Polski. W związku z tym część niemieckiej sieci kolejowej leżąca na ziemiach polskich została przekazana kolejom polskim. Z pozostałych linii powstała nowa Dyrekcja Kolei Rzeszy Wschód, której siedzibą w 1923 r. stał się Frankfurt nad Odrą. To właśnie stąd zarządzano znaczną częścią linii kolejowych położonych na wschód od Berlina. Dla ponad 700 urzędników, którzy w 1923 r. znaleźli tutaj swoją nową ojczyznę, Koleje Rzeszy zbudowały „Ostmarkbauten”, odciskając trwałe piętno na obrazie miasta.

Okres międzywojenny przyniósł zmiany również mieszkańcom Frankfurtu i odwiedzającym miasto. Na początku lat 20. XX wieku stało się jasne, że dotychczasowa stacja kolejowa nie może podołać rosnącemu ruchowi pociągów. W latach 1922–1924 powstał dzisiejszy dworzec. Dawny dworzec musiał ustąpić miejsca nowym torom.

Na początku lat 30. XX wieku koleje niemieckie kontynuowały modernizację trakcji. Koleje Rzeszy wprowadziły sieć szybkich połączeń między dużymi miastami, które obsługiwano nowoczesnymi pociągami spalinowymi. Na Kolei Dolnośląsko-Marchijskiej między Berlinem a Wrocławiem z prędkością 160 km/h kursował tak zwany „Latający Ślązak”. Frankfurt nad Odrą mijał on jednak bez zatrzymania.

04-01-Polnischer_Korridor_PL ©Pommernjahrbuch 4 (1929)

Przez stworzenie „polskiego korytarza“ komunikację do Prus Wschodnich można było utrzymywać tylko na zasadach tranzytu. Przez Frankfurt kursowała część pociągów tranzytowych, które w czasie przejazdu przez polskie terytorium pozostawała zamknięta. Wbrew twierdzeniom niemieckiej propagandy ta polsko-niemiecka współpraca funkcjonowała stosunkowo dobrze. Nie przeprowadzano rewizji celnej ani kontroli paszportów, a czas przejazdu między Berlinem a Królewcem systematycznie skracał się. Najlepszym wynikiem był przejazd w ciągu siedmiu godzin: tak szybko nie podróżowano nigdy wcześniej i nigdy później.

[Pommernjahrbuch 4 (1929), Einlage.]