05: "Räder müssen rollen für den Sieg" - "Koła muszą się toczyć dla zwycięstwa"
Richard Johann Guttstadt (tutaj z żoną Hanną i córkami Brigitte i Ursulą) przez dziesięciolecia pracował jako inżynier budowlany na kolei. Od lat 20. XX wieku był nadradcą Kolei Rzeszy we Frankfurcie nad Odrą. Na podstawie Ustaw Norymberskich Naziści uznali go za Żyda, w związku z czym w 1941 r. Dyrekcja Kolei Rzeszy „Wschód“ wstrzymała wypłatę jego emerytury. Rodzinie odebrano również dom przy Sophienstraße. 29 września 1942 r. deportowano go do obozu koncentracyjnego Mauthausen; zaledwie dwa dni później zmarł.
[Kolekcja rodziny]
We wczesnym okresie powojennym Frankfurt nad Odrą stał się przystankiem dla ludzi wykorzenionych przez wojnę. Z jednej strony zebrano tu dawnych sowieckich jeńców wojennych i wysłano dalej do Związku Sowieckiego, z drugiej strony przybyły tu miliony przesiedlonych z dawnych niemieckich terenów wschodnich i wypuszczeni ze Związku Sowieckiego jeńcy wojenni. Większość z nich przeszła przez Gronenfelde – obóz dla Niemców powracających do kraju, który dysponował bocznicą od linii kolejowej Berlin – Frankfurt nad Odrą. Koleją przetransportowano ich ostatecznie do stacji przeznaczenia w Niemczech, jak na tym zdjęciu z 1948 r.
[Bundesarchiv, Bild 183-S78949 / Fotograf: nieznany]
W 1963 roku zniszczenia wojenne w zajezdni kolejowej Frankfurtu nad Odrą są wciąż widoczne.
[Kolekcja ZBDR, Historische Sammlung DB AB]
Narodowy socjalizm i druga wojna światowa
W latach narodowo-socjalistycznej dyktatury i drugiej wojny światowej Kolejom Rzeszy przypadła wyjątkowa rola: najpierw jako przewoźnika uczestników urlopów organizowanych przez „Kraft durch Freude” („Siła przez Radość”) i masowych zlotów reżimu, następnie jako niezastąpiony środek transportu, wykorzystywany w wojnie i masowych zbrodniach.
Od początku narodowo-socjalistyczny reżim wykorzystywał Koleje Rzeszy dla swoich celów: Uczestnicy podróży organizowanych przez „Kraft durch Freude” płacili za bilet Kolejom Rzeszy tylko część normalnej ceny, a około 1,3 miliona odwiedzających Reichsparteitag w Norymberdze (w 1938 r.) uzyskała zniżkę 75 procent. Również zwalczanie bezrobocia obciążało finanse Kolei Rzeszy. Już w 1933 r. utworzono „Przedsiębiorstwo Autostrady Rzeszy“ jako spółkę-córkę Kolei Rzeszy, aby zorganizować budowę sieci autostrad – Frankfurt już w 1937 r. został włączony do sieci.
Instrumentalizacja kolei i jej wykorzystywanie przez narodowych socjalistów skutkowało udziałem w wojnie: podczas napaści na Polskę Koleje Rzeszy oddały Wehrmachtowi do dyspozycji 180.000 wagonów; szczególnie istotna była rola kolei w transporcie oddziałów wojskowych i uzbrojenia w czasie wojny ze Związkiem Sowieckim. Z zaplecza frontu Kolej Rzeszy przewoziła do Niemiec robotników przymusowych i jeńców wojennych. Również na Kolei Rzeszy pracowało w 1943 r. ponad 200.000 robotników przymusowych i więźniów obozów koncentracyjnych.
Bez aktywnego udziału Kolei Rzeszy nie byłoby możliwe również wymordowanie milionów ludzi w Holokauście. Tylko do obozu Auschwitz Kolej Rzeszy przetransportowała szacunkowo ponad 3 miliony ludzi, których spotkała śmierć. Kolej pobierała opłatę za przejazd według taryfy 3 klasy, niezależnie od tego, czy podróż odbywała się w wagonach pasażerskich czy towarowych. Opłatę za przejazd Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy pobierał od samych deportowanych. Chociaż Frankfurt nad Odrą leżał na najkrótszej linii łączącej Berlin z Auschwitz, pociągi z deportowanymi raczej nie przejeżdżały przez miasto, lecz kursowały mniej obciążoną linią kolejową przez Cottbus.
W czasie drugiej wojny światowej wzrosły nadzwyczajnie również cywilne przewozy pasażerskie: przez Wysyłkę Dzieci na Wieś, odwiedziny rannych i transporty ludzi, którzy stracili domy w wyniku bombardowania, liczba pasażerów wzrosła do ponad 3,5 miliarda w 1943 r. Aby mimo tego móc dostarczyć Wehrmachtowi potrzebne wagony, w akcjach propagandowych wzywano społeczeństwo do powstrzymania się od prywatnych podróży.
[Deutsches Historisches Museum, Bildarchiv. In: Geschichte der Eisenbahn in Deutschland, Bd. 2, Im Dienste von Demokratie und Diktatur, Nürnberg 2002, S. 109.]
